Kragujevac. Miasto pomników

Jeśli interesujecie się jugosłowiańskimi pomnikami, to prędzej czy później traficie do dawnej stolicy Serbii. Kragujevac, bo o nim mowa nie należy do grona najpopularniejszych miasta na Bałkanach. Jednak warto go odwiedzić. W dużej mierze ze względu na ogromny kompleks parkowy znajdujący się na jego zachodnich obrzeżach. Wznosi się w nim pokaźna ilość pomników. A każdy z nich jest na swój sposób wyjątkowy.

Kragujevac

Kragujevac znajduje się w centralnej części Serbii, na południe od Belgradu. Jadąc ze Skopje do Mokrej Gory mieliśmy go poniekąd na trasie. Piszę poniekąd, bo tak naprawdę mogliśmy jechać inaczej. Jednak postanowiliśmy tam pojechać. Motywacja? Oczywiście pomniki. Już dużo wcześniej wiedzieliśmy, że jest tam ich sporo. Jednak dopiero po dotarciu na miejsce odkrywamy, że ich ilość przerosła nasze najśmielsze oczekiwania. Ale zanim o pomnikach, to najpierw odwiedziliśmy na chwilę centrum miasta, które zasadniczo niczym bardzo szczególnym się nie wyróżnia. Wypłacamy gotówkę z centrum handlowego i mkniemy do Parku Pamięci Šumarice.

Park Pamięci Šumarice

Park Pamięci Šumarice (Memorijalni park Šumarice, Меморијални парк Шумарице) założony został w 1953 r.. Obejmuje teren, na którym 21 października 1941 roku siły niemieckie rozstrzelały ponad 2000 mieszkańców Kragujevaca (głównie chłopcy i dorośli mężczyźni, w tym kilkaset uczniów z miejscowej szkoły). Byli to zarówno Żydzi, Serbowie, jak i Romowie. Park ma powierzchnię 352 ha. Za jego projekt odpowiadało głównie dwóch architektów: Mihailo Mitrovic i Radivoje Tomic. Nie tylko zaaranżowali cały teren, który stanowi połączenie trawiastych wzgórz i zadrzewionych miejsc, ale także wkomponowali w niego liczne pomniki. Warto też pamiętać, że park to nie tylko alejki spacerowe i ciekawe monumenty. Przede wszystkim znajduje się w nim 30 masowych grobów.  Można więc powiedzieć, że Park Pamięci Šumarice jest swoistą formą cmentarza.

Muzej 21. Oktobar

Pierwszym miejscem, jaki odwiedzamy w Parku Pamięci Šumarice, jest Muzej 21. Oktobar, czyli Muzeum 21. Października. Znajduje się przy początku trasy wiodącej przez teren całego kompleksu parkowego. Muzeum powstało w 1976 r.. Jego głównym celem jest zbieranie informacji na temat masakry, do jakiej doszło w Kragujevacu w 1941 r. oraz aspekt edukacyjny. Ten drugi zamysł realizowany jest pod postacią zorganizowanej w jego wnętrzach wystawy. Budynek muzeum zaprojektowany został przez Ivana Antića i ma kilka, symbolicznych znaczeń. Czerwony kolor cegieł nawiązuje do rozlewu krwi, do jakiego tam doszło. 33 wieże o różnej wysokości symbolizują 33 masowe groby (30 w parku, 3 w pobliskich wioskach). W żadnej z wież nie ma okien, co ma natomiast odnosić się do sytuacji bez wyjścia, w jakiej znalazły się ofiary masakry. Natomiast cały gmach muzeum zbudowany został na planie krzyża. Ale chyba tego znaczenia tłumaczyć Wam nie muszę.

Na tym zdjęciu dobrze widać plan krzyża, o którym wspominaliśmy wcześniej.

Zwiedzanie

Wejście do muzeum znajduje się na najniższym poziomie budynku (bilet wstępu kosztuje 100 RSD/osoby). Tam też znajduje się wystawa prac malarza Petara Lubardy o nazwie Kragujevac 1941. Jednak według nas dużo ciekawsza ekspozycja znajduje się na wyższej kondygnacji. Tam stworzono wystawę Tragedia Kraguejvaca 1941, która przybliża historię masakry dokonanej na mieszkańcach miasta podczas II wojny światowej. Będziecie mogli zobaczyć materiały archiwalne, a także zapoznać się z przebiegiem wydarzeń. Na nas chyba największe wrażenie zrobiły znajdujące się tam ogromne, dość futurystyczne i na swój sposób przerażające rzeźby.

Pomniki Parku Pamięci Šumarice

Jednak nie tylko muzeum jest godne uwagi. Warto także przespacerować się po parku. Znajdziecie w nim 9 większych pomników. Pomiędzy nimi wije się asfaltowa szosa, która przecina główną drogę nr 177, jaka przechodzi przez teren parku. Okolica jest popularna wśród rowerzystów i spacerowiczów. W szczególności dobrze to widać w październikowe, słoneczne popołudnie.

Pomnik straconych uczniów i nauczycieli

Swoistym symbolem parku i całego miasta jest Pomnik straconych uczniów i nauczycieli. Upamiętnia dzieci oraz pedagogów zamordowanych podczas masakry. Monument i jego najbliższa okolice stanowią miejsce wieców czy happeningów artystycznych. W jego bliskim sąsiedztwie znajdziecie też inne pomniki, które obejrzycie poniżej.

Pozostałe pomniki

Niestety nie udało nam się dotrzeć do dwóch pomników, które znajdowały się najdalej od muzeum (gdzie mieliśmy zaparkowane auto). Do części po prostu dojechaliśmy samochodem (chodzi o pomniki w północnej części parku, po przeciwnej stronie niż muzeum). Ponieważ trochę się spieszyliśmy (musieliśmy tego samego dnia dojechać do Mokrej Gory), zrobiliśmy sobie pomnikowe jeep safari, a raczej Logan safari. Jeśli będziecie się wybierali do Kragujevaca, to naszym zdaniem najlepszym sposobem na eksplorowanie parku będzie rowerowa przejażdżka. Dzięki temu szybko i sprawnie dotrzecie do każdego z nich, a do tego okolica jest wprost wymarzona na rower. A na dodatek jest całkiem widokowa. PS. Jeśli chcielibyście się nieco więcej dowiedzieć na temat pomników z Kragujevaca, wtedy koniecznie zajrzyjcie na stronę Spomenik Database.